Verbonden partijen voeren beleid uit voor de gemeente. Uiteraard blijft de gemeente beleidsmatig en financieel verantwoordelijk ten aanzien van deze partijen. Als sprake is van financiële deelneming en zeggenschapsparticipatie is sprake van zogenaamde “verbonden partijen”. Een financieel belang is een aan de verbonden partij beschikbaar gesteld bedrag dat niet verhaalbaar is als de verbonden partij failliet gaat dan wel het bedrag waarvoor de gemeente aansprakelijk kan worden gesteld, wanneer de verbonden partij haar verplichtingen niet nakomt. Een bestuurlijk belang bestaat uit zeggenschap. Het kan gaan om zeggenschap in de vorm van vertegenwoordiging in het bestuur van de verbonden partij of in de vorm van stemrecht.
De publiekrechtelijke samenwerking is geregeld in een aparte wet: de Wet gemeenschappelijke regeling (Wgr). Op grond van deze wet kunnen vier vormen van samenwerking worden aangegaan. De gemeenschappelijke regeling met een openbaar lichaam is de zwaarste en meest voorkomende vorm van samenwerking. Een openbaar lichaam heeft als enige rechtspersoonlijkheid en een algemeen bestuur. Het algemeen bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van de deelnemende gemeenten en controleert het dagelijks bestuur. Privaatrechtelijke verbonden partijen komen vaak voor in de vorm van een stichting of een vennootschap. In artikel 160 van de Gemeentewet zijn de bepalingen over het oprichten van en deelnemen in stichtingen, etc. opgenomen. Het kabinet wil de politieke verantwoording over gemeentelijke samenwerking verbeteren. Hiervoor wordt de Wgr aangepast. Dit staat in het regeerakkoord ‘Vertrouwen in de Toekomst’. Met het wetsvoorstel wil minister Ollongren betrokken gemeenteraden, Provinciale Staten en algemene waterschapsbesturen meer bevoegdheden en controle-instrumenten geven bij besluiten die in een bestuur van een gemeenschappelijke regeling worden genomen. Op 1 juni 2021 heeft de Tweede Kamer ingestemd met voornoemd wetsvoorstel. Nu is de Eerste Kamer aan zet.